Η συμμετοχή των παιδιών του νηπιαγωγείου στην καθημερινή εκπαιδευτική διαδικασία.Αντιλήψεις και πρακτικές νηπιαγωγών

Abstract

Το ζήτημα της συμμετοχής των παιδιών στην καθημερινή εκπαιδευτική διαδικασία απασχολεί έντονα τη διεθνή επιστημονική κοινότητα στα πλαίσια μιας δημοκρατικής αντίληψης που αναγνωρίζει τα δικαιώματα των παιδιών (Hart, 1992). Στην προσχολική εκπαίδευση η σημασία της συμμετοχής των παιδιών έχει επισημανθεί από πολλούς ερευνητές για τις ευκαιρίες που δίνονται στα παιδιά να εκφράζουν αυτό που είναι σημαντικό για εκείνα με σκοπό την καλύτερη κάλυψη των αναγκών τους. Παράλληλα η κοινωνιολογία της παιδικής ηλικίας συμβάλλει στη διαμόρφωση ενός νέου μοντέλου σύμφωνα με το οποίο ακόμα και το μικρό παιδί θεωρείται ένας ενεργός πολίτης (MacNaughton et al. 2008). Στην προσχολική εκπαίδευση η έννοια της συμμετοχής μπορεί να έχει ποικίλα νοήματα και φαίνεται να σχετίζεται άμεσα με τις αντιλήψεις που έχουν οι νηπιαγωγοί για τα παιδιά (Bae, 2009). Ο ρόλος της νηπιαγωγού είναι σημαντικός καθώς οι πρακτικές που εφαρμόζει καθορίζουν σημαντικά τον τρόπο που συμμετέχουν τα παιδιά. Από την άλλη, η βελτίωση ή η αλλαγή των εκπαιδευτικών πρακτικών προϋποθέτει συστηματική υποστήριξη σε θεωρητικό, πρακτικό και στοχαστικό επίπεδο (Whitcomb, Borko & Liston, 2009). Στην παρούσα διατριβή παρουσιάζουμε τον τρόπο με τον οποίο οι πρακτικές των νηπιαγωγών που αφορούν τη συμμετοχή των παιδιώνστην εκπαιδευτική διαδικασία βελτιώνονται ή αλλάζουν κατά τη διάρκεια της συμμετοχής τους σε μια συνεργατική έρευνα-δράση. Στην έρευνα-δράση υποστηρίχτηκε μία ομάδα 12 εν ενεργεία νηπιαγωγών (με μέσο όρο προϋπηρεσίας τα 17 περίπου χρόνια) με σκοπό τη βελτίωση ή την αλλαγή των πρακτικών τους σχετικά με την ενίσχυση της συμμετοχής των παιδιών στη λήψη αποφάσεων. Οι νηπιαγωγοί συμμετείχαν οικειοθελώς στην έρευνα και η έρευνα-δράση διενεργήθηκε σ’ ένα ευέλικτο πλαίσιο που επέτρεψε την προσαρμογή κάθε νηπιαγωγού στην όλη διαδικασία χωρίς να δεσμεύει τα βήματα τους σε προκαθορισμένες δραστηριότητες. Πρόκειται για μια έρευνα-δράση που διήρκεσε δύο σχολικά χρόνια και περιλάμβανε, μεταξύ άλλων, συνεντεύξεις με νηπιαγωγούς, ομαδικέςσυναντήσεις, ομαδική και ατομική υποστήριξη, σχεδιασμούς, εφαρμογές, αυτοαξιολογήσεις και αξιολογήσεις, αναστοχασμούς προκειμένου να ακολουθηθεί μια ανοιχτή κυκλική διαδικασία (Κατσαρού & Τσάφος, 2003)από μικρές παρεμβάσεις προς πιο εκτεταμένες βελτιώσεις και αλλαγές των εκπαιδευτικών πρακτικών των συμμετεχόντων νηπιαγωγών για την ενίσχυση της συμμετοχής των παιδιών. Η ανάλυση των αποτελεσμάτων έδειξε πως οι πεποιθήσεις των νηπιαγωγών σχετικά με τις προτεραιότητές τους, το ρόλο τους και το ρόλο των παιδιών στην εκπαιδευτική διαδικασία, επηρεάζουν σημαντικά τόσο το νόημα και τη διαδικασία της συμμετοχής όσο και τις συμμετοχικές πρακτικές τους στην τάξη.Μια διαπίστωση που προέκυψε από την έρευνα αφορά την αντίφαση μεταξύ πεποιθήσεων και πρακτικών των νηπιαγωγών. Άλλες διαπιστώσεις της έρευνάς μας σχετίζονται με τις διαδικασίες και τις στρατηγικές τροποποίησης των πεποιθήσεων και πρακτικών των νηπιαγωγών και την αποτελεσματικότητα της έρευνας-δράσης στη βελτίωση ή αλλαγή των συμμετοχικών πρακτικών και των πεποιθήσεων που συνδέονται με αυτές. Συγκεκριμένα αναδείξαμε ποικίλους παράγοντες που συνέβαλαν θετικά ή αρνητικά στην τροποποίηση των εκπαιδευτικών πεποιθήσεων και πρακτικών και προσπαθήσαμε να εξηγήσουμε τη διαφοροποίηση των αποτελεσμάτων της έρευνας-δράσης στις νηπιαγωγούς. Τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας συζητιούνται στο πλαίσιο της επαγγελματικής μάθησης των εκπαιδευτικών με σκοπό τη βελτίωση τουεκπαιδευτικού έργου μέσω της επανατοποθέτησης των εκπαιδευτικών σχετικά με τις πεποιθήσεις και τις πρακτικές τους για το νόημα και τη σημασία των συμμετοχικών πρακτικών στην εκπαιδευτική διαδικασία. Η συμβολή της έρευνάς μας εντοπίζεται στη συσχέτιση αξόνων των προσωπικών θεωριών των νηπιαγωγών και του τρόπου που διαμορφώνει πλαίσια για την ανάπτυξη των συμμετοχικών πρακτικών στην προσχολική εκπαίδευση, στη συσχέτιση προσωπικών θεωριών και εκπαιδευτικών πρακτικών και στις διαδικασίες και υποστήριξης του κριτικού και πρακτικού αναστοχασμού των νηπιαγωγών με στόχο την ενίσχυση των συμμετοχικών πρακτικών στην προσχολική εκπαίδευση. The issue of children's participation within the daily educational process highly concerns the international scientific community in the context of a democratic concept that recognizes children’s rights (Hart, 1992). In early childhoodeducation the importance of children's participation has been highlighted by many researchers regardingthe opportunities given to children to express what is important for them in order to better meet their needs. Meanwhile, the sociology of childhood contributes to the formation of a new model according to which even the young child is considered to be an active citizen (MacNaughton et. al., 2008). In early childhoodeducation the concept of participation may have various meanings and seems to be directly related to the perceptions of kindergarten teachers for children (Bae, 2009). The role of the kindergarten teacher is important as the practices theyimplement significantly determine the way children participate. On the other hand, the improvement or change of educational practices requires systematic support on a theoretical, practical and reflectivelevel (Whitcomb, Borko & Liston, 2009). In the present thesis we presentthe way in which the practices of kindergarten teachers concerning the participation of children in the educational process are improved or changed during their participation in a collaborative action-research. In this action-research , a group of 12 active kindergarten teachers (with an average of around 17 years of previous experience) was supported in order to improve or change their practices on enhancing children's participation in the process of decision making. The kindergarten teachers participated voluntarily in the research and the action-research was conducted in a flexible framework that allowed each kindergarten teacher to adapt to the whole procedure without limitingtheir steps to pre-defined activities. It is an action-research that lasted two school years and included, inter alia, interviews with kindergarten teachers, groupmeetings, group and individual support, planning, applications, evaluations and self-evaluations as well as reflections in order to follow an open circular process (Katsarou & Tsafos, 2003) from small interventions towards more extensive improvements and changes in the participants’ educational practices to enhance children’s participation. The analysis of the results indicated that kindergarten teachers’ beliefs about their priorities, their role as well as the children’s role in the educational process, significantly affect not only the meaning and the process of children’s participation but also the participatory practices inside the classroom. A finding that emerged from the research concerns the contradiction between the beliefs and the practices of kindergarten teachers. Other findings of our research relate to the procedures and strategies for modifying the beliefs and practices of kindergarten teachers and the effectiveness of the action-research in improving or changing participatory practices and teachers’ beliefsassociated with them. In particular, we emphasized variousfactors that contributed positively or negatively to the modification of the educational beliefs and practices and we tried to explain the diversification of the results of the action-research regardingthe kindergarten teachers. The results of this research are discussed in the context of teachers' professional learning in order to improve educational workby repositioning teachers’ beliefs and practices about the meaning and the importance of participatory practices in the educational process. The contribution of our research is identified in the correlation of the axes of kindergarten teachers’ personal theories and the way they form frameworks for the development of participatory practices in early childhoodeducation, the correlation of personal theories and educational practices, and -the procedures and ways of supporting the critical and practical reflection of the kindergarten teachers with the aim of reinforcing participatory practices in early childhood education.