Η "γλώσσα των νέων" ως υφολογικός πόρος όλων των ηλικιών στον λόγο τηλεοπτικών σειρών

Abstract

Η «ετερογλωσσία» στον λόγο των ΜΜΕ (Androutsopoulos 2010) στις μέρες μας καθιστά αυξανόμενη την αξιοποίηση των γεωγραφικών και κοινωνικών ποικιλιών μιας γλώσσας. Από τις ποικιλίες αυτές, ιδιαιτέρως έντονη παρουσία στον λόγο της ελληνικής τηλεόρασης, λόγω του εμπορικού της χαρακτήρα, έχει η λεγόμενη «γλώσσα των νέων», η οποία λειτουργεί πλέον ως «υφολογικός πόρος» (Coupland 2007) όλων των ηλικιών. Ενώ, όμως, είναι αρκετές οι έρευνες για τα χαρακτηριστικά της «γλώσσας των νέων» σε εθνικό και διεθνές επίπεδο (π.χ. Ανδρουτσόπουλος 2001, Androutsopoulos 2005), είναι ελάχιστες οι έρευνες για την τηλεοπτική της αναπαράσταση. Στο πλαίσιο αυτό, αντλώντας από ένα συνδυαστικό πλαίσιο ανάλυσης από την κοινωνιογλωσσολογία της μυθοπλασίας (Stamou 2018, Androutsopoulos 2012), την κοινωνικοπολιτισμική γλωσσολογία (Bucholtz & Hall 2005), την εθνομεθοδολογία (Sacks 1992) και τη διεπιδραστική κοινωνιογλωσσολογία (Gumperz 2001), η παρούσα διδακτορική διατριβή διερεύνησε την κοινωνιογλωσσική αναπαράσταση της νεανικής ταυτότητας μέσω της λειτουργίας των νεανικών ιδιωμάτων ως «υφολογικού πόρου» για όλες τις ηλικίες (παιδιά δημοτικού, εφήβους, νέους, μεσήλικες, ηλικιωμένους) στις δημοφιλείς τηλεοπτικές οικογενειακές κωμωδίες περιστάσεων της ιδιωτικής τηλεόρασης Ευτυχισμένοι Μαζί, Παιδική Χαρά, Άκρως Οικογενειακόν, Singles 2, Στο Παρά Πέντε, Πενήντα-Πενήντα. Με βάση το προτεινόμενο μοντέλο από τον Androutsopoulos (2012) για την κοινωνιογλωσσολογική ανάλυση της γλωσσικής ποικιλότητας στα μυθοπλαστικά κείμενα, μελετήσαμε την κοινωνιογλωσσική κατασκευή των νεανικών ταυτοτήτων στο μακρο-, μεσο- και μικρο-επίπεδο, ώστε να εντοπίσουμε τα βασικά στοιχεία της «γλώσσας των νέων» τα οποία χρησιμοποιούν οι χαρακτήρες (ανάλυση ρεπερτορίου), με ποιον τρόπο τη χρησιμοποιούν αλλά και τι είδους χαρακτήρες (καλοί, κακοί κτλ.) δομούνται μέσω αυτής (ανάλυση χαρακτήρα). Στο μικρο-επίπεδο (ανάλυση σκηνών), ακολουθώντας τις Bucholtz & Hall (2005), μελετήσαμε 20 σκηνές με ρητό ή άρρητο μεταπραγματολογικό λόγο (π.χ. μεταγλωσσικά σχόλια), στις οποίες νέοι ή μη χαρακτήρες εμπλέκονται σε νεανικά σενάρια. Καταλήξαμε ότι η κατασκευή της νεότητας/νεανικότητας σε αυτές τις σειρές αναπαράγει τη στερεότυπη (ενήλικη) άποψη για τους νέους και τον τρόπο ομιλίας τους, αντλώντας στοιχεία από τον «λόγο της εφηβείας» (Bucholtz 2002), ενώ η χιουμοριστική πλαισίωση (Dynel 2011) των σειρών υπονομεύει τον «διαφημιστικό λόγο της διαρκούς εφηβείας» (Gennaro 2013). Παράλληλα, δεδομένου του ιδεολογικού ρόλου των τηλεοπτικών σειρών και της λειτουργίας τους ως «μεταπραγματολογικής πρακτικής» υπεύθυνης για την «εγγραφή» (Agha 2003, 2007) γλωσσικών ποικιλιών, όπως η «γλώσσα των νέων», στη συνείδηση των τηλεθεατών, μέσω της διατύπωσης απόψεων για την κοινωνική σημασία της γλώσσας (π.χ. πώς (πρέπει να) μιλούν οι νέοι), συμπεριλάβαμε δεδομένα από δέκα συνεντεύξεις τηλεθεατών που ανήκουν στις ‘μεσαίες’ ηλικιακές ομάδες (νέοι, μεσήλικες). Στόχος ήταν να διερευνήσουμε τις αντιλήψεις τους για την κατασκευή των νεανικών ταυτοτήτων και τον τρόπο αναπαράστασης των νεανικών ιδιωμάτων, που χρησιμοποιούνται από μη νέους χαρακτήρες (παιδιά, ηλικιωμένους), σε δύο από τις έξι υπό ανάλυση τηλεοπτικές σειρές, υπό το πρίσμα των κυρίαρχων λόγων για τη νεότητα, τη νεανικότητα, τη μέση και τρίτη ηλικία. Παρατηρήθηκε, λοιπόν, ότι η ελληνική τηλεόραση κατασκευάζει διαφορετικές εκδοχές της νεότητας, αναπαράγοντας, ωστόσο, τους κυρίαρχους λόγους για «ατελή» νεότητα/ νεανικότητα αλλά και τον ηλικιακό ρατσισμό. Τέλος, λειτουργώντας ως μια «τεχνολογία βιο-εξουσίας» (Pechtelidis & Stamou 2017), επιδιώκει να διαμορφώσει εν πολλοίς απολιτίκ, ανώριμους και επιρρεπείς στον καταναλωτισμό τηλεθεατές —και πολίτες.

Nowadays, media discourse tends to be “heteroglossic” (Androutsopoulos 2010), leading to the heavier use of social and geographical dialects. One of the sociolects which is increasingly commodified (Johnstone 2009) and mediated in TV series discourse is “youth language”, even by characters who do not belong to the age group of young people. However, there are few studies about the TV representation of ‘youth language’ and ‘youth identity’ in Greece and worldwide. In light of this, this PhD thesis examined the ways in which youth(ful) identities are represented in six popular Greek family sitcoms (Happy Together, 50-50, At the Last Minute, Playground, S1ngles 2, Very Familial) of private channels, considering that “youth language” is increasingly used nowadays as a “stylistic resource” (Coupland 2007) by characters of all ages. Drawing upon a combined analytical framework from sociolinguistics of fiction (Stamou 2018, Androutsopoulos 2012), sociocultural linguistics (Bucholtz & Hall 2005), ethnomethodology (Sacks 1992) and interactional sociolinguistics (Gumperz 2001), our analysis focused on the ways that the TV series under analysis construct youth(ful) identities for fictional characters of all ages (children, young people, middle-aged, the elderly). Following Androutsopoulos’ frame (2012) for the analysis of fictional discourse, we investigated the sociolinguistic construction of youth identities in the micro-, meso- and micro-level of the TV series, so as to determine the main characteristics of ‘youth language’ used by fictional characters (repertoire analysis), in what ways characters use it and what kind of characters this sociolect constructs (good, bad, etc.) (character analysis). At the micro-level (scene analysis), following Bucholtz & Hall (2005), we studied 20 interactions with implicit or explicit metapragmatic discourse (e.g. metalinguistic comments), in which young and non-young fictional characters engage in youthful scenarios. We concluded that the construction of youth(fulness) reproduces the (adult) stereotypical views of young people and their speech style, drawing upon “adolescence discourse” (Bucholtz 2002) and undermining the “marketing discourse of perpetual adolescence” (Gennaro 2013), through humorous framing (Dynel 2011). Furthermore, we considered the ideological role of TV series and their function as a “metapragmatic practice”, responsible for the “enregisterment” (Agha 2003, 2007) of linguistic varieties, such as ‘youth language’, in the conscience of viewers, by making statements about the social meaning of language (e.g. how young people – should – speak). To this aim, we included data from ten interviews with viewers belonging to the ‘middle’ age groups (young people, middle-aged). Our main goal was to explore interviewees’ beliefs about the construction of youth(ful) identities and representations of ‘youth language’, used by non-young characters (children, the elderly), under the prism of the dominant discourses about youth, youthfulness, middle- and old age, in two of the six TV series under analysis. The analysis disclosed that Greek television seems to construct different versions of youth, reproducing, however, the dominant discourse of “incomplete” youth(fulness) and ageist discriminations. Finally, functioning as a kind of bio-power technology (Pechtelidis & Stamou 2017), TV series aspire to mainly form apolitical, immature and prone to consumerism TV viewers —and hence citizens.