Η Ναυπακτία, 1941-1945: Από την Κατοχή στη Συμφωνία της Βάρκιζας

Abstract

Η παρούσα διπλωματική εργασία αποτελεί μία απόπειρα καταγραφής και ερμηνείας της ιστορίας της Ναυπάκτου στα χρόνια της Κατοχής έως και τη Συμφωνία της Βάρκιζας και την πρώτη μεταβαρκιζιανή περίοδο. Μέσα από τη γενική βιβλιογραφία, την πλούσια τοπική βιβλιογραφία, το αρχειακό υλικό, τις συνεντεύξεις και τις προφορικές μαρτυρίες γίνεται μία προσπάθεια να περιγραφούν τα γεγονότα που συνέβησαν την περίοδο αυτή στη Ναύπακτο και στην ευρύτερη περιοχή της ορεινής Ναυπακτίας και να απαντηθεί το ερώτημα του πώς βίωσαν οι Ναυπάκτιοι τα χρόνια της Κατοχής και τη «συμβίωσή» τους τόσο με τους κατακτητές, όσο και με το Τάγμα Ευζώνων. Επίσης, παρατίθενται, σε κάποιες περιπτώσεις, διαφορετικές εκδοχές ή ερμηνείες ίδιων γεγονότων, που αποτυπώνουν τη διαφορετική οπτική γωνία των συγγραφέων, κυρίως της τοπικής βιβλιογραφίας. Εκτός από τη χρησιμοποίηση συγγραφικών έργων διακεκριμένων ιστορικών, στην εργασία αξιοποιήθηκαν έργα της τοπικής βιβλιογραφίας ιστοριοδιφών-ερευνητών που εντάχθηκαν σε αντίπαλα στρατόπεδα. Αξιοποιήθηκαν, επίσης, συγγραφικά έργα που προσπάθησαν να συγκεντρώσουν όλες τις απόψεις, περιγραφές γεγονότων, μαρτυρίες και να παρουσιάσουν μια πιο σφαιρική άποψη για εκείνη την εποχή. Όσον αφορά το αρχειακό υλικό, πρέπει να αναφερθεί ότι χρησιμοποιήθηκε το προσωπικό αρχείο του Στρατηγού Λάμπρου Τζαβέλλα, ένα πλουσιότατο αρχείο που φωτίζει ποικίλες και σημαντικές στιγμές της περιόδου, και άλλα τοπικού χαρακτήρα αρχεία, καθώς και υλικό από το Διπλωματικό και Ιστορικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών (ΥΔΙΑ), από τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ), από το Ελληνικό, Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ, Αθήνα), από το αρχείο Ιστορικών Εγγράφων της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδας (ΙΕΕΕ). Τέλος, χρησιμοποιήθηκε αρχειακό υλικό από τη Διεύθυνση Εφέδρων Πολεμιστών Αγωνιστών Θυμάτων και Αναπήρων Πολέμου (ΔΕΠΑΘΑ), Στην εισαγωγή γίνεται μία σύντομη αναφορά της ιστορικής πορείας της Ναυπάκτου μέσα στους αιώνες, καθώς και μία συνοπτική παρουσίαση της οικονομικής και κοινωνικής κατάστασης στη Ναυπακτία από τις αρχές του 20ου αιώνα μέχρι την έκρηξη του ελληνοϊταλικού πολέμου. Στο πρώτο κεφάλαιο περιγράφονται τα γεγονότα μέχρι την άφιξη των Γερμανών και των Ιταλών και την έναρξη της Κατοχής στην πόλη, ενώ στο δεύτερο κεφάλαιο αποτυπώνεται η προσπάθεια αντίστασης των Ναυπάκτιων μέσα από τις διάφορες αντιστασιακές οργανώσεις που συγκροτήθηκαν. Στη συνέχεια και στο τρίτο κεφάλαιο, σκιαγραφείται η κατάσταση στη Ναύπακτο το πρώτο εξάμηνο του 1944, με την όξυνση των αντιπαραθέσεων μέσα στην πόλη, ενώ το τέταρτο κεφάλαιο αναφέρεται στην έλευση, την οργάνωση, τη δράση και την αποχώρηση του Τάγματος Ευζώνων Ναυπάκτου. Τέλος, στο πέμπτο και τελευταίο κεφάλαιο παρουσιάζεται η κατάσταση στη Ναύπακτο μετά την είσοδο του ΕΛΑΣ και κατά την εαμοκρατία, μέχρι τους πρώτους μήνες μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας. Στον επίλογο παρατίθενται συμπεράσματα και στοιχεία προβληματισμού που προέκυψαν από τη μελέτη των αρχείων και τη βιβλιογραφική έρευνα. Τέλος, μετά τις πηγές και τη βιβλιογραφία, ακολουθεί το Παράρτημα I, όπου αναφέρονται οι αναγνωρισθείσες και οι μη αναγνωρισθείσες αντιστασιακές οργανώσεις της Ναυπακτίας, καθώς και το Παράρτημα II, το οποίο περιέχει φωτογραφικό υλικό τόσο από τη σύγχρονη Ναύπακτο, όσο και από την εποχή στην οποία αναφέρεται η εργασία. Η εργασία αυτή συνιστά μια προσπάθεια μελέτης της τοπικής ιστορίας της Ναυπάκτου και ανάδειξής της και, επομένως, ίσως να αποτελέσει το έναυσμα για τον επιστημονικό εμπλουτισμό της σχετικής συζήτησης.This diploma thesis is an attempt to record and interpret the history of Nafpaktos during the Occupation until the Varkiza Agreement and the first period after the Varkiza Agreement. Through the general bibliography, rich local literature, archival material, interviews and oral testimony, is made an attempt to describe the events that occurred at that time in Nafpaktos and in the wider region of mountain Nafpaktia and answer the question of how people of Nafpaktos experienced the Occupation and their "coexistence" with both the conquerors and the Evzones Order. Also, in some cases, different versions or interpretations of the same events are presented which reflect the different perspectives of the authors, especially the local literature. In addition to the use of literary works by distinguished historians, works of the local bibliography of historiographers and researchers who have joined the rival camps have been exploited in the work. Literary works have also been exploited to try to bring together all aspects, descriptions of facts, testimonies and present a more global view of that time. Regarding the archive material, it should be mentioned that the personal archive of General Lambros Tzavellas was used, as well as material from the Diplomatic and Historical Archives of the Ministry of Foreign Affairs (Archives of Contemporary Social History), from the Hellenic Literary and Historical Archive (ELIA, Athens), from the Historical Documents Archives of the Historical and Ethnological Society of Greece (IEEE). Finally, archive material was used by the Department of Warrior Warriors of War Victims and Disabled Warriors (DEPATHA) In the introduction there is a brief mention of the historical course of Nafpaktos through centuries, as well as a brief presentation of the economic and social situation in Nafpaktia from the beginning of the 20th century until the eruption of the Greek-Italian war. The first chapter describes the events until the arrival of the Germans and the Italians and the commencement of the Occupation in the city, while in the second chapter the efforts of the resistance of the Nafpaktians through the various resistance groups that were formed are described. Then, in the third chapter, the situation in Nafpaktos is outlined in the first half of 1944, with the sharpening of the conflicts within the city, while the fourth chapter refers to the arrival, organization, action and departure of the Evzones Order of Nafpaktos. Finally, the fifth and final chapter presents the situation in Nafpaktos after the entrance of ELAS and during the period of Ecuador, until the first months after the Varkiza Agreement. The epilogue sets out conclusions and reflections from archival research and bibliographic research. Finally, after the sources and the bibliography, it follows Annex I, which lists the recognized and unrecognized resistance organizations of Nafpaktia, as well as Annex II, which contains photographic material both from Nafpaktos modern and from the time to mentioned work. This work is an attempt to study and promote the local history of Nafpaktos and, therefore, may be the starting point for the scientific enrichment of the relevant debate.