Η αξιοποίηση του χάρτη στη διδασκαλία της Ιστορίας: ποιοτική έρευνα σε εκπαιδευτικούς πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης

Abstract

Κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα εγγράφεται και εκτυλίσσεται μέσα σε ένα συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο. Η γνώση και η μελέτη του γεωγραφικού πλαισίου στο οποίο εκτυλίχθηκαν τα ιστορικά γεγονότα αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την κατανόηση και τη νοηματοδότησή τους. Οι χάρτες, ως μέσο αναπαράστασης του χώρου, αποτελούν απαραίτητο διδακτικό εργαλείο για την κατανόηση του ιστορικού χώρου. Αυτή η αξιοποίηση χαρτών στη διδασκαλία της Ιστορίας και η αλληλεξάρτηση Γεωγραφίας - Ιστορίας αποτελούν το θέμα της παρούσας έρευνας. Πιο συγκεκριμένα, ο σκοπός της έρευνας είναι να διερευνηθούν: οι απόψεις δασκάλων πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης για τη χρησιμότητα των χαρτών στην Ιστορία, αλλά και για τους χάρτες που περιέχουν τα εγχειρίδια, οι διδακτικές πρακτικές που υιοθετούν και τα είδη χαρτών που αξιοποιούν προκειμένου να κατανοήσουν οι μαθητές/-ιες τον ιστορικό χώρο. Στην εν λόγω έρευνα χρησιμοποιήθηκαν ποιοτικές ερευνητικές μέθοδοι και το εργαλείο των προσωπικών ημιδομημένων συνεντεύξεων για τη συλλογή δεδομένων, με στόχο την εις βάθος διερεύνηση των απόψεων, εμπειριών και πρακτικών των εκπαιδευτικών. Στην έρευνα συμμετείχαν 22 εκπαιδευτικοί με διαφορετικά χαρακτηριστικά ως προς την ηλικία, εκπαιδευτική εμπειρία, είδη σχολείων που υπηρέτησαν, καθώς και τα ακαδημαϊκά τους προσόντα. Το δείγμα επιλέχθηκε με τη στρατηγική της σκόπιμης δειγματοληψίας. Από το υλικό που συλλέχθηκε και αναλύθηκε με την ερμηνευτική – φαινομενολογική ανάλυση, προέκυψαν ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Σχεδόν όλοι οι συμμετέχοντες έδειξαν θετική στάση για τη διδασκαλία της Ιστορίας και την αξιοποίηση χαρτών σε αυτήν. Αντίθετα, φάνηκαν δυσαρεστημένοι ή μέτρια ικανοποιημένοι από τους χάρτες των εγχειριδίων Ιστορίας, αιτιολογώντας ποικιλοτρόπως την άποψή τους. Αναφορικά με τις διδακτικές πρακτικές σχετικά με τον ιστορικό χώρο και τη χρήση του χάρτη, προέκυψαν τρεις κυρίαρχες τάσεις. Α) Εκπαιδευτικοί που χρησιμοποιούν παραδοσιακές και συμβατικές μεθόδους, εντάσσουν στη διδασκαλία τους μόνο τους διαθέσιμους κρεμαστούς χάρτες της τάξης και δεν ασχολούνται με την κατανόηση του ιστορικού χώρου. Β) Εκπαιδευτικοί που προσπαθούν να εμπλουτίσουν τη διδασκαλία τους με ποικίλα διδακτικά μέσα, συνδυάζουν διάφορα είδη χαρτών και αξιοποιούν, ως ένα βαθμό, υπολογιστή και προτζέκτορα για να βοηθήσουν τους μαθητές να αντιληφθούν ιστορικές έννοιες, όπως ο χώρος, αναπτύσσοντας ιστορικές δεξιότητες. Γ) Εκπαιδευτικοί που χρησιμοποιούν εναλλακτικές δραστηριότητες και διδακτικά μέσα (ψηφιακοί χάρτες, εκπαιδευτικά λογισμικά και ιστοσελίδες, εφαρμογές Google Maps και Google Earth, παιχνίδια τύπου ‘escape rooms), έχοντας αντιληφθεί τη σημασία του ιστορικού χώρου και ωθώντας τους μαθητές να καλλιεργήσουν την κριτική τους σκέψη μέσα από την επεξεργασία χαρτών. Η πλειονότητα των συμμετεχόντων ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία. Every human activity happens and unfolds in a specific, geographical place. Study and knowledge of the geographical context, into which historic facts unfolded, is very important in order to understand and make them meaningful. Maps, as space representation medium, are necessary for understanding historic space. Using maps in teaching History and Geography – History’s interrelationship constitute the main purpose of this study. More specifically, this study aims to investigate the perceptions of Primary Education teachers about maps’ significance in History, maps that students’ books include, teaching practices and types of maps, which teachers use to encourage students to comprehend historic space. In this study Qualitative Methods and semistructural interviews for data collection were used, in order to achieve an in-depth investigation of teachers’ perceptions, experiences and practices. In this research, purposive sampling was implemented and 22 teachers were chosen with various profiles, such as years of service, types of schools they worked in and academic qualifications. The collected material was analyzed with Interpretative Phenomenological Analysis and offered interesting conclusions. Almost everyone showed great general interest in History and in using maps when teaching it. On the contrary, teachers were disappointed or moderately satisfied with the maps included in students’ books for different reasons. As far as teaching practices are concerned, three dominant trends emerged. A) Teachers who apply traditional, conventional methods, use only hanging maps in classroom and do not pay attention to comprehension of historic space. B) Those who try to enrich teaching by using various audio-visual teaching aids, different types of maps and, sometimes, computer and projector to improve students’ ability to understand historical concepts (such as historic space) and use historical skills. C) Teachers who implement alternative activities and supervisory means (interactive digital maps, educational software and websites, Google Maps, Google Earth, escape room type games), they are fully aware of historic space’s significance and encourage students to elaborate on maps and develop their critical thinking. The majority of teachers belongs to the second trend – category.