Οι τουρκόφωνοι Πόντιοι του ανατολικού Τσιαρτσιαμπά Αντίσταση και συνεργασία Από το αντάρτικο του δυτικού Πόντου στον Ελληνικό Εθνικό Στρατό

Abstract

Κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, οι τουρκόφωνοι ελληνο-ορθόδοξοι κάτοικοι του Πόντου υπέστησαν γενοκτονικές πρακτικές που εντάσσονταν στο σχέδιο των Νεότουρκων και Κεμαλικών για την βίαιη αφομοίωση-εξάλειψη των χριστιανικών εθνοτήτων της Μικράς Ασίας. Η βία και οι καταπιέσεις (ολοκληρωτι- κού τύπου) τους ώθησαν σε μια απεγνωσμένη προσπάθεια άμυνας μέσω ενός μακρόχρονου ένοπλου αγώνα –που κλιμακώθηκε σταδιακά κατά τη διάρκεια των επίσης κλιμακούμενων διωγμών- εναντίον μιας πρώην αυτοκρατορίας. Η τελική έξοδος από τον τόπο τους, μέσω μιας τεράστιας προσφυγικής ροής τους έφερε σε ένα ξένο για αυτούς τόπο ανάμεσα σε ομοεθνείς και ομόδοξους πλην όμως ετερό-γλωσσους (ως επί το πλείστον) πληθυσμούς, τόσο γηγενείς, όσο και πρόσφυγες. Η εξοικείωση με τη βία, το τραύμα των διωγμών και της προσφυγιάς επηρέασαν και μπόλιασαν την ταυτότητα αυτής της, ούτως ἠ άλλως, εσωστρεφούς εθνοτικής ομάδας. Έχοντας ζήσει περιχαρακωμένοι ως ορθόδοξοι ανάμεσα στους λοιπούς τουρκόφωνους, αλλά μουσουλμανικούς πληθυσμούς, έμαθαν να επιβιώνουν μέσω των εσωτερικών εθνοτικών-συγγενικών δικτύων. Στη νέα πατρίδα τα δίκτυα αυτά και οι ελίτ των κοινοτήτων των τουρκόφωνων Ποντίων διατηρήθηκαν και ανασυντά-χθηκαν. Η καταλυτική μάλιστα συνεισφορά των δικτύων και ο πρωταγωνιστικός ρόλος των ελίτ στη διάρκεια διεξαγωγής του αντάρτικου, αλλά και κατά την έξοδο από τον ιστορικό Πόντο, διατήρησαν και ενίσχυσαν τα ίδια τα δίκτυα, αλλά και τη σημασία και το κύρος των ελίτ. Επιπλέον σημασία στους δύο αυτούς παράγοντες προσέδωσε η συμβολή τους στο ζήτημα της ανασυγκρότησης, αναπαραγωγής και ενσωμάτωσης των κοινοτήτων στο νέο τόπο εγκατάστασης. Η ένταξη αυτή δεν είχε ακόμη συντελεστεί, όταν οι συνθήκες που δημιούργησε ο νέος μεγάλο πόλεμος ενεργοποίησαν τα αντανακλαστικά της κλειστής εθνοτικής ομάδας και κυρίως τις πρόσφατες τραυματικές μνήμες της βίας και του επαπειλούμενου αφανισμού. Η εμπειρία των διωγμών και το αντάρτικο σωτηρίας καθόρισαν τον ετοιμοπόλεμο και τραχύ χαρακτήρα των τουρκόφωνων Ποντίων και όταν μια ιστορική αλληλουχία γεγονότων (μεταστροφή Μιχάλαγα, μάχη Φαρδύκα-μπου, εκτελέσεις Αυγερινού, εκτέλεση των Επτά) τους ώθησαν στα πρόθυρα της σύγκρουσης με τον νοούμενο ως εσωτερικό εχθρό, οι μνήμες του πολέμου για την προστασία των κοινοτήτων τους ενεργοποιήθηκαν και ο ΕΛΑΣ αντιμετωπίστηκε όπως είκοσι χρόνια νωρίτερα οι τσέτες και οι κεμαλικοί. Η κυρίαρχη κρατική ιδεολογία του Μεσοπολέμου επηρέασε όλη την κοινωνία, συνεπώς και τους πρόσφυγες, που προσδέθηκαν στο κράτος υποδοχής και ταυτίστηκαν σε μεγάλο βαθμό με τις κυρίαρχες (αντιπολιτευόμενες μεν, εξίσου αντικομουνιστικές δε) πολιτικές παρατάξεις. Ο κυρίαρχος πολιτικός λόγος γύρω από το κοινωνικό, αλλά και το εθνικό-εδαφικό ζήτημα όξυνε την αντίθεση των συντηρητικών αγροτικών πληθυσμών ενάντια στο κομμουνιστικό κίνημα. Η ναζιστική προπαγάνδα αξιοποίησε και καλλιέργησε τον υποβόσκοντα αντικομμουνι σμό της ελληνικής κοινωνίας προς εξυπηρέτηση δικών της πρακτικά στόχων: μείωση ισχύoς αντάρτικου (τρομοκρατώντας τον πληθυσμό, με εργαλείο τα μαζικά αντίποι- να), εξοικονόμηση ανθρώπινου δυναμικού (μέσω του εξοπλισμού Ελλήνων κατά του ΕΛΑΣ), διαφύλαξη των οδικών δικτύων (κυρίως στη φάση της αποχώρησης τους από τη χώρα). Καταλυτική συμβολή στη δρομολόγηση των εξελίξεων έπαιξαν και πάλι οι ελίτ, που στο πλαίσιο των συγκυριών συμπαρέσυραν τους πληθυσμούς (Μιχάλαγας, Μικρός Μιχάλαγας, Κισά Μπατζάκ). Ο κύκλος του αίματος όξυνε τη σύγκρουση (επιθέσεις σε χωριά, μαζικές εκτελέσεις) και μεγάλωσε το χάσμα ανάμεσα στις εθνοτικές ομάδες, αλλά κυρίως ανάμεσα σε χωριά που ταυτίστηκαν με το ένα ή το άλλο στρατόπεδο. Η στρατιωτική ήττα στο τοπικό επίπεδο υπερκεράστηκε από την πολιτικό-στρατιωτική νίκη των αντικομμουνιστών. Η εμπειρία της κατοχικής σύγκρουσης επέδρασε στη συλλογική μνήμη και καθόρισε μεταπολεμικά την ταυτότητα της εθνοτικής ομάδας.During the First World War the Τurkish-speaking Greek-Orthodox of the Black Sea (Pontus) underwent genocidal practices which were part of the Young Turks’ and Kemalists’ plan to forcibly assimilate and eliminate all the Christian ethnicities of Asia Minor. The violence and the oppression (totalitarian in nature) led them to a desperate defense effort, through a long, armed struggle, which gradually escalated, while the persecutions were escalating as well, against the former Ottoman empire. The final exit from their homeland through a huge refugee flow brought them to a foreign place among populations, both indigenous and refugees, with same nationality and religion but primarily speaking different languages. Familiarization with the violence and the trauma of forced immigration had a serious impact on the identity of this, otherwise, introverted ethnic group. Because of the fact that they had been living insularly among Turkish-speaking, but Muslim populations, the Turkish-speaking Greek-Orthodox learned how to survive through internal ethnic-kinship networks. In their new homeland these networks and the elite class of the Turkish-speaking Pontians were maintained and regrouped. The determining contribution of these networks and the leading role of the ethnic elite, during the guerrilla warfare, as well as during the big exit from historic Pontus, maintained and boosted the networks themselves, as well as the prestige and social standing of this ethnic elite. Moreover, these factors significantly contributed to the reconstruction, rebuilding and integration of the communities of the Turkish-speaking Pontians in their new country. The integration was not still completed, when the circumstances, which were created by the New Great War, triggered the reflexes of this introverted ethnic group and revived the recent traumatic memories of violence and their imminent extermination in Pontus. The experience of persecution and the rebellion of salvation determined the armed, ready character and the roughness of the Turkish-speaking Pontians and when a historical sequence of events occurred (turnaround of Michalagas, battle of Fardikampos, executions of Augerinos, execution of the Seven) they were on the brink of conflict against to those who were understood as an internal enemy. The memories of the war, which aimed at the protection of their communities were awakened and ΕΛΑΣ was treated just as (twenty years before) the Çetes (rabbles of bangers) and the Kemalists had been. The dominant state ideology of the interwar period affected the whole society and consequently the refugees, who were connected with the state and the dominant political factions (which were opposition but both anti-communist in nature). The dominant political rhetoric about the social and national-territorial questions heightened the opposition of conservative rural population against communism. Nazi propaganda capitalized on and cultivated the underlying anti-communism of Greek society to serve its own practical goals: to weaken the partisan army (by terrorising the locals using massive reprisals), saving human resources (by arming Greeks against ΕΛΑΣ), protection of road networks (mainly in the phase of leaving the country). A pivotal role in evolution of history was played by the elites, which in those circumstances led and dragged down the population (Michalagas, Little Michalagas, Kisa Batsak).. The sequence of the violent events and the persecutions exacerbated the conflict even more (assaults in villages, massive executions) and because of that the gap between the several ethnic groups, but mainly between villages that were identified with one or the other faction. The military defeat at the local level was overcome by the political and military victory of the anticommunists. The experience of the conflict during the hostile occupation affected the collective memory and determined the identity of this ethnic group , after the war.