Αναπαραστάσεις της αναπηρίας στα κείμενα μαζικής κουλτούρας: μια κριτική ανάλυση λόγου

Abstract

Τα κείμενα μαζικής κουλτούρας αποτελούν πεδίο αναπαραγωγής εξουσιαστικών λόγων και συγκρότησης υποκειμένων, έναν προνομιακό δηλαδή τόπο για την εξέταση των αναπαραστάσεων της αναπηρίας. Η παρούσα εργασία θέτει στο επίκεντρο της ανάλυσης την τηλεοπτική αφήγηση και συγκεκριμένα τη σειρά «Κλείσε τα μάτια» (2003-2005), η οποία πραγματεύεται την τύφλωση. Τα βασικά ερευνητικά ερωτήματα εστιάζουν στον τρόπο που κατασκευάζεται η ταυτότητα των ΑμεΑ και στις συγκεκριμένες αναπαραστάσεις που αναδύονται κατά την επεξεργασία του τηλεοπτικού λόγου. Εξετάζεται δηλαδή αν η κατασκευή της αναπηρίας είναι μία και αδιάρρηκτη ή αν συνοδεύεται από ποικίλες νοηματοδοτήσεις. Με ερευνητικό πλαίσιο την ανάλυση λόγου και μεθοδολογικά εργαλεία προερχόμενα από την κριτική και φουκωϊκή προσέγγιση, επιχειρείται μια εις βάθος ανάλυση, διαρθρωμένη σε τέσσερις άξονες. Τα διαλογικά αποσπάσματα επομένως προσεγγίζονται από δύο αφετηρίες, επιτρέποντας να αναδειχθούν τα γλωσσολογικά χαρακτηριστικά των κειμένων, οι συνθήκες παραγωγής της τηλεοπτικής αφήγησης και τα ιδεολογικά νοήματα της γλωσσικής εκφοράς. Τα αποτελέσματα της ανάλυσης συνηγορούν σε μια «παραδοσιακή» οπτική της αναπηρίας, νοηματοδοτώντας την τύφλωση ως εμπόδιο/περιορισμό και παρουσιάζοντας τα ΑμεΑ ως άτομα αδύναμα, άμεσα εξαρτώμενα από τον «άλλο». Οι στερεότυπες αυτές αναπαραστάσεις διακόπτονται από «εναλλακτικούς» λόγους, οι οποίοι όμως δεν καταφέρνουν να υπονομεύσουν τον κυρίαρχο λόγο, αλλά αντίθετα να τον επιβεβαιώσουν. Η αναπηρία τέλος διαπλέκεται με τους λόγους περί φιλίας και οικογένειας ενισχύοντας τον «παραδοσιακό» λόγο. Mass media and culture constitute a field of authoritarian discourse reproduction and subject formation, i.e. a rich domain for the examination of disability representations. The present essay focuses on television narrative analysis and specifically studies the TV series “Close the Eyes” (Kleise ta matia), which discusses blindness. The basic questions in examination focus firstly on how identity of disabled people can be a social construction and secondly on the particular representations that emerge of the TV discourse processing. It is investigated whether disability construction is brings only one meaning or is accompanied by a variety of meanings. Using a Critical and Foucauldian approach to discourse analysis it is attempted an in-depth analysis which is structured in four axes. Therefore, dialogue parts are approached from two methodological starting points, in order to highlight the linguistic component of texts, the production conditions of TV narration and the ideology of used discourse. The research outcomes advocate a traditional view of disability which perceives blindness as factional limitation and disabled people as week persons depending on a caregiver. These stereotypical representations are embellished with some instants of progressive discourse used to refer to disability that however, tend to confirm the ideology of the dominant discourse. Finally, the discourses about friendship and family in regard with disability strengthens the “traditional” discourse.