Σύγχρονη τέχνη και Παιδαγωγική της κοινωνικής δικαιοσύνης. Μια κριτική προσέγγιση του εκπαιδευτικού και δημοσίου προγράμματος της documenta 14 “Learning from Athens

Abstract

Η παρούσα εργασία εξετάζει το σύνθετο ζήτημα της παιδαγωγικής για την κοινωνική δικαιοσύνη και τον ρόλο που διαδραματίζει σε αυτήν η σύγχρονη τέχνη. Στο πλαίσιο αυτό γίνεται προσπάθεια ανίχνευσης του περιεχομένου του όρου της «κοινωνικής δικαιοσύνης», των πρακτικών που έχουν εφαρμοστεί από εκπαιδευτικούς στο πλαίσιο της τυπικής, της άτυπης και της μη-τυπικής εκπαίδευσης και, τέλος, γίνεται αναλυτική αναφορά στη 14η διοργάνωση της διεθνούς έκθεσης documenta που έλαβε χώρα το 2017 στην Αθήνα. Ειδικότερα, στο θεωρητικό μέρος επιχειρείται μια πολύπτυχη προσέγγιση της έννοιας της «κοινωνικής δικαιοσύνης» μέσω ενδελεχούς βιβλιογραφικής επισκόπησης της εξέλιξής της ιστορικά, καθώς και μέσω της διαφοροποίησής της από την έννοια της «δικαιοσύνης». Έπειτα, δίνεται έμφαση στη σχέση της έννοιας αυτής με την εκπαίδευση, εξερευνώνται οι λόγοι που καθιστούν πλέον αναγκαία την ύπαρξη μιας τέτοιας παιδαγωγικής και αναδεικνύεται ο καθοριστικός ρόλος που έχει η τέχνη σε αυτή μέσω παραδειγμάτων υλοποιημένων δράσεων από όλον τον κόσμο. Το δεύτερο μέρος της εργασίας επικεντρώνεται στην κριτική παρουσίαση του δημόσιου εκπαιδευτικού προγράμματος της διεθνούς έκθεσης documenta 14-Μαθαίνοντας από την Αθήνα (2017), όπου εφαρμόστηκαν ποικίλες μέθοδοι και δράσεις στο πλαίσιο ενός δημόσιου, ανοιχτού και συμμετοχικού προγράμματος ευρείας κλίμακας το οποίο οργανώθηκε εν πολλοίς στη βάση των αρχών της κοινωνικής δικαιοσύνης και με στόχο την ευαισθητοποίηση και εκπαίδευση του κοινού σε σχετικά θέματα. Από την έρευνα αυτή επιβεβαιώθηκε ο βοηθητικός ρόλος της σύγχρονης τέχνης στην παιδαγωγική και αποδείχθηκε ότι, ειδικά για την παιδαγωγική της κοινωνικής δικαιοσύνης, αποτελεί ταυτόχρονα εργαλείο και χώρο ανάπτυξης της ίδιας της έννοιας της κοινωνικής δικαιοσύνης. Στο πλαίσιο αυτό, διαφάνηκε ότι καλλιτεχνικοί θεσμοί, όπως η documenta, διαθέτουν την κατάλληλη δυναμική και τα απαραίτητα μέσα, για να συμβάλλουν σε αυτόν τον τομέα, αφού έχουν απήχηση στο ευρύ κοινό, πέραν του παραδοσιακά φιλότεχνου κοινού, γεγονός που μπορεί να χρησιμοποιηθεί προς την ενδυνάμωση αξιών όπως αυτή της κοινωνικής δικαιοσύνης, κατόπιν βέβαια κατάλληλου σχεδιασμού____________________________________________ ____________________________________________ This thesis tackles the complex issue of social justice pedagogy and the role contemporary art plays in it. In this context, an attempt is made to detect the content of the term "social justice", the practices that have been applied by teachers during formal, non-formal and non-typical learning and, finally, an analytical reference is made to the 14th edition of the international exhibition documenta, which took place in 2017, in Athens. In particular, in the theoretical part of the thesis, a multifaceted approach to the concept of "social justice" is attempted through a thorough bibliographic review regarding its historical development, as well as through its differentiation from the concept of "justice". Moreover, emphasis is put on the relationship of this concept with education, on the reasons that make the existence of such a pedagogy necessary and the decisive role that art has in it is highlighted based on examples of educational activities from all over the world. The second part focuses on the useful example of the international exhibition documenta (documenta 14: Learning from Athens) where a variety of methods and actions were applied in the context of a large-scale public, open and participative programme organised according to the principles of social justice and aimed at educating the public on social justice issues. From our research, the auxiliary role of contemporary art in pedagogy was confirmed and it was shown that, especially for the pedagogy of social justice, it serves both as a tool and as a space for the development of the very concept of “social justice”. In this context, it became clear that institutions such as documenta have the appropriate dynamics and the necessary means to contribute to this field, since their displacement in society is very large and, therefore, it could be used for this purpose after appropriate planning