Από τη δημοκρατία στη δικτατορία των συνταγματαρχών : Η περίπτωση του μητροπολίτη Φλωρίνης Βασιλείου

Abstract

Η παρούσα μελέτη εκπονήθηκε στο πλαίσιο της υπό τον τίτλο "Από την δημοκρατία στη δικτατορία των συνταγματαρχών: Η περίπτωση του Μητροπολίτη Φλωρίνης Βασιλείου", μεταπτυχιακής διπλωματικής εργασίας στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας. Αντικείμενο της παρούσας μελέτης είναι η εξέταση με επιστημονικό τρόπο και η προσπάθεια κατανόησης των αιτιών των επεμβάσεων της Πολιτείας στην Εκκλησία από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους, μέχρι την πτώση της δικτατορίας της 21ης Απριλίου 1967. Η μονομερής ανακήρυξη του αυτοκέφαλου της Εκκλησίας στην Ελλάδα το 1833, έγινε χωρίς την συγκατάθεση του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως. Η διακοπή των σχέσεων για 17 χρόνια έφερε την Εκκλησία του νέου κράτους σε πολύ δύσκολη θέση. Με την εμπλοκή της Ελληνικής Κυβερνήσεως αλλά και της ρωσικής πλευράς το Πατριαρχείο αναγνώρισε με το συνοδικό τόμο του 1850 το αυτοκέφαλο. Η κυβέρνηση της Αθήνας απάντησε με δύο νόμους τον ΣΑ'/1852 και Σ΄/1852 που δεν ακολουθούσαν όλους τους όρους της συμφωνίας. Το κράτος δεν είχε κανένα λόγο να παραιτηθεί από την κηδεμονία που ασκούσε πάνω στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Στη συνέχεια η πορεία των σχέσεων της Εκκλησίας στην Ελλάδα με το Οικουμενικό πέρασε πολύ δύσκολες φάσεις. Τον 20ο αιώνα μετά τους βαλκανικούς πολέμους προέκυψε η ανάγκη για λύση της μορφής του εκκλησιαστικού καθεστώτος των εδαφών που ανήκαν πλέον στην Ελλάδα, των Νέων Χώρων. Μετά από αντιδράσεις, παραχωρήθηκαν προσωρινά στην Εκκλησία της Ελλάδας. Το σχετικό νομοσχέδιο παρά τις διαφωνίες τελικά ψηφίστηκε (Νόμος 3615/1928 από τη Βουλή των Ελλήνων. Η πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα μετά τους βαλκανικούς πολέμους οδήγησε στον Εθνικό Διχασμό, που οφείλονταν στην διαφωνία Βασιλιά Κωνσταντίνου Α΄ και Ελ. Βενιζέλου, σχετικά με τη στάση που θα κρατούσε η Ελλάδα στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το κράτος χωρίζεται στα δύο, με δύο κυβερνήσεις σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Τα γεγονότα που ακολούθησαν παγίδευσαν την Εκκλησία και τον μητροπολίτη Αθηνών που πήραν μέρος στο ανάθεμα κατά του Βενιζέλου. Όταν ενώθηκε ξανά το κράτος ο Βενιζέλος δεν μπορούσε να συνεργαστεί με την ηγεσία της Εκκλησίας. Με την βοήθεια του Αρχιερατικού Εκκλησιαστικού Συμβουλίου νέος μητροπολίτης Αθηνών έγινε ο μητροπολίτης Κιτίου Μελέτιος Μεταξάκης, με "αριστίνδην" Σύνοδο (η οποία χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά). Η πτώση της κυβέρνησης Βενιζέλου το Νοέμβριο του 1920 απομάκρυνε τον Μελέτιο από το θρόνο της Αθήνας, για να ξαναγυρίσει ο προκάτοχός του. Η πολιτική διαφωνία βασιλιά και Βενιζέλου δημιούργησε δύο εκκλησιαστικές παρατάξεις οι οποίες θα διατηρηθούν για πολλές δεκαετίες, θα χωρίσουν τους επισκόπους σε δύο στρατόπεδα, και θα γεννήσουν δύο φορές αρχιεπισκοπικό ζήτημα στις δικτατορίες Μεταξά και Παπαδόπουλου και μία φορά σε περίοδο δημοκρατίας. Σε αυτές τις ζυμώσεις μεγάλο ρόλο θα παίξουν οι οπαδοί του πιετισμού που μέσα από τις εκκλησιαστικές οργανώσεις όπως της "Ζωής" θα αποκτήσουν πρόσβαση στα ανάκτορα, θα τους εμπιστευτεί ένα πολύ μεγάλο τμήμα του λαού, και θα συνεργαστούν στη συνέχεια με τη δικτατορία του 1967 με σκοπό να αποκτήσει ο εκλεκτός τους αρχιμ. Ιερώνυμος Κοτσώνης τον αρχιεπισκοπικό θρόνο της Αθήνας. Στις 2 δεκαετίες που θα ακολουθήσουν μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οι πολιτικές εξελίξεις θα δημιουργήσουν ένα εκρηκτικό τοπίο. Η συντηρητική παράταξη κατάφερε στη μετεμφυλιακή Ελλάδα να διατηρήσει την εξουσία ως το 1963. Το 1961 ιδρύεται το κόμμα της Ενώσεως Κέντρου και βρέθηκε στο επίκεντρο ως μία ακόμα συντηρητική πρόταση εξουσίας σε μία περίοδο που ο εναγκαλισμός των ΗΠΑ με την Ελλάδα είναι ασφυκτικός. Μετά την λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου το φαινόμενο της αποικιοκρατίας άρχισε να υποχωρεί. Οι συντονισμένες κινήσεις για την απελευθέρωση της Κύπρου δημιούργησαν προβλήματα στις σχέσεις Εκκλησίας-Πολιτείας. Οι επεμβάσεις των κυβερνήσεων συνεχίζονται με αποκορύφωμα την δημιουργία του αρχιεπισκοπικού ζητήματος, που ανάγκασε τον νέο Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Ιάκωβο σε παραίτηση. Η κυβέρνηση αποφάσισε να υπάρχει όριο ηλικίας το 80ο έτος στους μητροπολίτες με μοναδική εξαίρεση το πρόσωπο του αρχιεπισκόπου. Οι αντιδράσεις υπήρξαν πολλές και μεγάλες. Τον Απρίλιο του 1967 καταλύθηκε η δημοκρατία και κηρύχθηκε στρατιωτική δικτατορία. Η χούντα με νέο νόμο έβγαλε τον αρχιεπίσκοπο Χρυσόστομο και στη θέση του τοποθέτησε τον αρχιμανδρίτη Ιερώνυμο Κοτσώνη. Ένας από τους 6 μητροπολίτες που έχασαν τον θρόνο τους από το νόμο για το όριο ηλικίας ήταν ο μητροπολίτης Φλωρίνης Βασίλειος, ο οποίος ως αρχιδιάκονος υπηρέτησε κοντά σε μεγάλες προσωπικότητες όπως αυτή του μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσοστόμου. Μετά την μικρασιατική καταστροφή ήρθε στην Αθήνα όπου έπαιξε ως τοποτηρητής σημαντικό ρόλο στην αποκατάσταση των προσφύγων. Το Πατριαρχείο τον εξέλεξε μητροπολίτη Γιαννιτσών και Γουμενίτσης (κατόπιν Πέλλης) όπου έμεινε μέχρι το 1932. Λίγο αργότερα τον μετέθεσαν στη μητρόπολη Φλωρίνης. Η δράση του στην περίοδο της κατοχής δημιούργησε αντιδράσεις από πολλές πλευρές. Η νέα διάταξη του ορίου ηλικίας τον απομάκρυνε από το θρόνο του. Ο διάδοχός του, μητροπολίτης Φλωρίνης Αυγουστίνος Καντιώτης, εκλέχθηκε από αριστίνδην Σύνοδο. Μετά την πτώση της δικτατορίας, ο ίδιος αγωνίστηκε για να απαντήσει στο ερώτημα της κανονικότητας της εκλογής και της χειροτονίας του. ________________________________________________________________________________________ The present study has been carried out under the heading " from democracy to military dictatorship: The case of Metropolitan of Florina, Basil", postgraduate dissertation, university of Western Macedonia. The object of the present study is the examination in a scientific way, in order to understand the causes of interventions of community to the church from the foundation of modern Greek state until the fall of dictatorship of the 21st April 1967. The unilateral proclamation autocephalous (self-governing church) in Greece in 1833 happened without the approval of Ecumenical Patriarchate of Constantinople. The cessation of relationship has brought about for 17 years the church of the new state at bay. With the involvement of Greek government as well as of Russian side the Patriarchate recognized with the Alternate Tom of 1850 the autocephalous. The government of Athens responded with the two laws of 200/1852 and 201/1852 which did not follow all the terms of government. The state didn't have any reason to resign from the custody that it was exerting at the Orthodox Church. In the aftermath of the course of church relations in Greece with Ecumenical Patriarchate went through difficult phases. In the 20th century after the Balkan Wars followed the necessity for the solution of the king of ecclesiastical regine, of the land that belonged to Greece of the New Land. They were granted after relations temporarily to the Church of Greece. The relevant bill despite the contradictions was finally voted. (Law 3615/1928) by the Greek Parliament. The political situation in Greece under the Balkan War resulted in National division which was due the disagreement between the King and Venizelos concerning the attitude that Greece should have had during the 1st world-wide world. The state is divided into two parts, the government of Athens and the government of Thessaloniki. The chain of events trapped the Church and the metropolitan of Athens that took part in the anathema of Venizelos. When the state rejoined Venizelos could not collaborate the leadership of Church. Voice of the help of church Command the new Metropolitan of Athens became the Metropolitan Kitiou Meletios Metaxakis with "Αριστίνδην" Synod (it was used for first time). The fall of Venizelos government in November 1920, kept off Meletios from the throne of Athens and the predecessor returned. The political disagreement between the King and Venizelos had as a consequence two ecclesiastical locations that will be kept for several decades. The Bishops will be separated into two groups and there will be archbishopric issue twice, the first during the dictatorship of Metaxas and the second one during the dictatorship of Papadopoulos and once more in the course of democracy. Under the developments followers will play a great role and through ecclesiastical organizations such as this of "Zoi" will get access to the Palace. A great part of people will trust them and then they will collaborate with dictatorship in 1967 with a view to getting the archbishopric throne of Athens, their favorite archimandrite Ieronimos Kotsonis. The two decades that are followed after the end of Second World War the political developments will create high feelings on this issue. The conservative party achieved to be in power in the post Greek Civil War until 1963. In 1961 the party of the "Center Union" is created and found in the main focus as another conservative suggestion in power in an era where the embrace of USA with Greece is suffocating. After the end of Second World War the phenomenon of colonialism began to retreat. The coordinated moves for the liberation of Cyprus created problems to the relations between Church and 2 State. The interventions of governments reach the highest point resulting in the creation of archbishopric issue which made the new archbishop of Athens Jacob to resign. The government decided that there must be as age limit the 80th year, for the metropolitans, except for that of the archbishop. There were plenty and great reactions. In April of 1967 the democracy was abolished and Military dictatorship was declared. The new government (junta) abolished the archbishop Crisostomos and the junta placed the archimandrite Ieronimos Kotsonis. One of the six metropolitans that missed their throne because of the new law related to the age limit was the Metropolitan of Florinas Basil who as archdeacon served next to great personalities such as this of Metropolitan Chrisostomos. After the Asia Minor disaster he came to Athens where as observer played an important role to the rehabilitation of refugees. The Patriarchate selected him as Metropolitan of Giannitsa and Igoumenitsa's and then of Pellis, where he remained until 1932. After a while he was moved to Metropolis of Florina. His action during the occupation created reactions in a number of aspects. The new legal provision related to the age limit kept him away from the throne. His successor Metropolitan of Florina Augoustinos Kantiotis was selected by "Αριστίνδην" synod. After the fall of dictatorship he struggled himself in order to give an answer to the question of his normal selection and his ordination.