Επιχειρηματολογία και κριτική ανάλυση λόγου: Η περ'ιπτωση των Δισσών Λόγων του Θουκιδίδη

Abstract

Η παρούσα διπλωματική εργασία με τίτλο «Επιχειρηματολογία και κριτική ανάλυση λόγου: Η περίπτωση των δισσών λόγων του Θουκυδίδη» εκπονήθηκε στο πλαίσιο του Μεταπτυχιακού Προγράμματος του ΠΤΔΕ, του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας. Σκοπός της είναι η μελέτη της επιχειρηματολογίας και η κριτική ανάλυση των δισσών λόγων, Κλέωνα και Διοδότου, σχετικά με την απόφαση της τιμωρίας των Μυτιληναίων για την αποστασία τους. Η επιλογή των λόγων δεν έγινε τυχαία αλλά στηρίχθηκε στην απόφαση των Αθηναίων να απορρίψουν την αρχική τους απόφαση και να θέσουν το θέμα σε νέα συζήτηση στην εκκλησία του Δήμου. Εκεί εκφωνήθηκαν, κατά τον Θουκυδίδη, οι δημηγορίες που μελετώνται, προκειμένου να αναδειχτούν οι διαφορές των ρητορικών αντιπάλων στο ιδεολογικό και κοινωνικό επίπεδο, μέσα από τον τρόπο που χειρίζονται τον λόγο. Η επιχειρηματολογία μελετήθηκε κυρίως με βάση τις κλασικές κατηγορίες του Αριστοτέλη (λόγος, ήθος, πάθος), ενώ τα επιχειρήματα των ρητόρων αντιπαρατέθηκαν, για να φανούν οι ομοιότητες και οι διαφορές τους. Έμφαση δόθηκε στη χρήση των τόπων και των πλανών, όπως αυτές ορίζονται μέσα από την πραγμα-διαλεκτική θεωρία της επιχειρηματολογίας (van Eemeren κ.ά., 2002). Για την κριτική ανάλυση των δημηγοριών επιλέχθηκε η λογοϊστορική ανάλυση της Wodak (2015), επειδή εστιάζει στον ρόλο του ιστορικού και κοινωνικοπολιτικού πλαισίου, ενώ ενδιαφέρεται και για την επιχειρηματολογία και τους τόπους. Η ανάλυσή μας αναδεικνύει, επίσης, τη χρήση της στρατηγικής του αρνητικού άλλου, που συνίσταται στη θετική παρουσίαση του εαυτού και στην αρνητική παρουσίαση του άλλου, στρατηγική που χρησιμοποιείται στους ιδεολογικά προκατειλημμένους λόγους (van Dijk, 2005). Προέκυψε, λοιπόν, ότι οι ρήτορες μεταχειρίζονται διάφορους τρόπους, ώστε να προσανατολίσουν το κοινό στην προτίμηση της δικής τους πρότασης και αυτό γίνεται εμφανές μέσα από τις επιλογές τους στον λόγο. Έτσι, ο λόγος του Κλέωνα χαρακτηρίζεται από απολυτότητα και εκδικητικότητα, αφού χρησιμοποιεί επιθετικό, στρατιωτικό λεξιλόγιο, ο λόγος του βρίθει από πλάνες που επιδιώκουν να παραπλανήσουν, επιλέγει τόπους που εστιάζουν στην απειλή και τον κίνδυνο. Αντίθετα, ο λόγος του Διοδότου παρουσιάζει μετριοπάθεια και αποβλέπει στην κοινή ωφέλεια (σύμφωνα με τον ίδιο), αφού ο ρήτορας χρησιμοποιεί διαλλακτικό λεξιλόγιο, αποφεύγει τη χρήση πλανών, τις οι οποίες χρησιμοποιεί υποστηρικτικά, ώστε να 8 αντικρούσει τις πρότερες επιθέσεις του αντιπάλου του και επιλέγει τόπους που αναδεικνύουν την ωφέλεια που θα προκύψει από την επιλογή της δικής του πρότασης. ______________________________________________________________________________ This diploma thesis titled: «Argumentation and Critical Discourse Analysis: The case of double speeches of Thucydides» was elaborated in the context of the Postgraduate Program of the PTDE, University of Western Macedonia. It purpose is the study of the argumentation and the critical analysis of the speeches of Cleon and Diodotus, regarding the decision to punish the Mytileneans for their apostasy. The selection of the speeches was based on the decision of the Athenians to reject their initial decision and bring the issue at the community gathering. This fact has given rise to the belief that these discourses present a linguistic, ideological and argumentative diversity that is worth exploring. Argumentation was studied mainly based on Aristotle's classical categories (logos, ethos, pathos), while the arguments of the orators were contrasted, to show their similarities and differences. Emphasis was placed on the use of topoi and fallacies, as they are defined through the pragma-dialectical theory of argumentation (van Eemeren et al., 2002). For the study of the speeches Wodak's (2001) historical critical discourse was chosen, because it focuses on the role of historical and socio-political context, while also being interested in argumentation and topoi. Our analysis also highlights the use of the negative other strategy, consisting of positive self-presentation and negative other-presentation, a strategy used in ideologically biased discourses (van Dijk, 2005). It emerged that orators use various ways to orient the audience to the preference of their own proposal and this becomes evident through their speech choices. Thus, Cleon's speech is characterized by a severity that is reflected in every way, since he uses absolute, ‘’military’’ vocabulary, his speech is full of fallacies that seek to mislead the audience, and he chooses topoi on threat and danger. On the contrary, Diodotos' speech shows moderation and aims at the common good (according to him), since the orator uses compromise vocabulary, avoids the use of fallacies and uses them only supportively, while chooses topoi that concern the highlighting of the advantage and benefit from the choice of his proposal.