Η ¨παιδαγωγική της φρίκης" και η αξιοποίηση των κινηματογραφικών ταινιών στη διδασκαλία της Ιστορίας

Abstract

Η «παιδαγωγική της φρίκης» στην ελληνική βιβλιογραφία αποτελεί μία αντιπαιδαγωγική πρακτική η οποία χαρακτηρίζεται από τον υπερτονισμό της βίας και της φρίκης κατά την εκπαιδευτική διαδικασία. Ανάμεσα στον ελληνικό και αγγλικό όρο υπάρχει αναντιστοιχία, αφού ο αγγλικός όρος αναφέρεται στη διδακτική αξιοποίηση των λογοτεχνικών κειμένων και των ταινιών τρόμου. Λόγω της αντίφασης ανάμεσα στον θετικό προσδιορισμό της παιδαγωγικής επιστήμης και στο αρνητικό περιεχόμενο της «παιδαγωγικής της φρίκης», ο συγκεκριμένος όρος επαναπροσδιορίστηκε ως η αναζήτηση των τρόπων για τη νοητική και συναισθηματική διαχείριση της φρίκης κατά τη διάρκεια της παιδαγωγικής πράξης στην εκπαιδευτική διαδικασία. Στην παρούσα εργασία η «παιδαγωγική της φρίκης» συνδέθηκε με τη διδακτική προσέγγιση των επίμαχων και τραυματικών γεγονότων μέσα από την αξιοποίηση κινηματογραφικών ταινιών.Η διδασκαλία των επίμαχων και τραυματικών γεγονότων κρίνεται πολύ σημαντική για την ανάπτυξη της ιστορικής σκέψης αλλά και της δημοκρατικής πολιτειότητας. Ωστόσο, η διδασκαλία τους συναντά σημαντικά εμπόδια που σχετίζονται με τους/τις ίδιους/ες τους/τις εκπαιδευτικούς, τον τρόπο λειτουργίας του εκπαιδευτικού συστήματος, την κυρίαρχη ιδεολογία, τους γονείς και τους/τις μαθητές/τριες. Για όλους αυτούς τους λόγους η διδακτική τους προσέγγιση καθίσταται ένα σύνθετο εκπαιδευτικό και ιστοριογραφικό διακύβευμα που προϋποθέτει την καλή κατάρτιση και υποστήριξη των εκπαιδευτικών, τη δημιουργία ενός θετικού παιδαγωγικού κλίματος, την πολυπρισματική, ενσυναισθητική και κριτική προσέγγιση των πηγών, στοχεύοντας στον προβληματισμό και τον αναστοχασμό των μαθητών/τριών. Εκτός από το παραπάνω γενικό παιδαγωγικό πλαίσιο είναι σημαντικό η φρίκη να προσεγγίζεται με ψυχραιμία, χωρίς να υπερτονίζεται, να εξωραΐζεται ή να αποσιωπάται, σύμφωνα με τους κανόνες της ιστορικής επιστήμης. Οι μαθητές/τριες θα πρέπει μέσα από εποπτικό υλικό και υπαινικτικές πρακτικές να συνειδητοποιούν τη διάσταση της βίας, χωρίς να εστιάζουν σε αυτήν αλλά στο ιστορικό πλαίσιο και τα αίτια που προκάλεσαν τα αποτρόπαια γεγονότα. Διαφορετικά ελλοχεύουν κίνδυνοι για τον ψυχισμό τους. Ωστόσο, στη βιβλιογραφία υπάρχουν και διαφορετικές απόψεις, γεγονός που προβληματίζει και οδηγεί σε αναστοχασμό την επιστημονική και εκπαιδευτική κοινότητα. Η ενσυναισθητική προσέγγιση θεωρείται η πιο κατάλληλη για τη διδακτική προσέγγιση της φρίκης και ο πιο ενδεδειγμένος τρόπος είναι μέσα από τις τέχνες. Στη συγκεκριμένη εργασία επιλέχτηκε η τέχνη του κινηματογράφου, ο οποίος με τον πολυτροπικό του χαρακτήρα, την ανάδειξη πολλαπλών όψεων του παρελθόντας και όντας μέσα στην κουλτούρα των νέων, συμβάλλει στη διδασκαλία της ιστορίας και μάλιστα του επίμαχου και τραυματικού παρελθόντος. Για ένα θετικό όμως μαθησιακό αποτέλεσμα, είναι απαραίτητο ο ιστορικός γραμματισμός να συμπληρώνεται με τον οπτικό για την κατανόηση και αποκωδικοποίηση της κινηματογραφικής γλώσσας. Μέσα σε αυτό το συγκείμενο εντάσσεται και η προτεινόμενη φιλμογραφία. Τέλος, παρατίθεται ένα διδακτικό σενάριο με θέμα τη φρίκη του κατοχικού λιμού στην Ελλάδα, όπου γίνεται προσπάθεια να προσεγγιστεί το τραυματικό γεγονός με ψυχραιμία, χωρίς να υπερτονίζεται η βία και η φρίκη, αξιοποιώντας ταινίες μυθοπλασίας, τεκμηρίωσης, προπαγάνδας και επικαίρων_________________________________________________________________________________________________________________________________________________ The "pedagogy of horror" in Greek literature is an anti-pedagogical practice characterized by the overemphasis on violence and horror in the educational process. There is a mismatch between the Greek and English terms, since the English term refers to the didactic use of horror literature and horror films. Due to the contradiction between the positive definition of pedagogy discipline and the negative content of the "pedagogy of horror", this term was redefined as the search for the ways to cognitively and emotionally manage horror during the pedagogical act in the educational process. In the present study, the "pedagogy of horror" was linked to the didactic approach to controversial and traumatic events through the use of films. The teaching of controversial and traumatic events is considered very important for the development of historical thinking and democratic citizenship. However, their teaching encounters significant obstacles related to the teachers themselves, the way the educational system works, the dominant ideology, parents and students. For all these reasons, their teaching approach becomes a complex educational and historiographical challenge that requires good training and support for teachers, the creation of a positive pedagogical climate, a multi-prismatic, empathetic and critical approach to the sources, aiming at reflection and contemplation on the part of the students. Apart from the above general pedagogical framework, it is important that horror is approached with calmness, without being exaggerated, embellished or silenced, in accordance with the rules of history discipline. Through supervisory material and suggestive practices, students should become aware of the dimension of violence, without focusing on it, but rather on the historical context and the causes of the atrocious events. Otherwise there are dangers for their psyche. However, there are also different views in the literature, which is a source of concern and a source of reflection for the academic and educational community. The most appropriate didactic approach to horror is considered the empathetic one and the most recommendable way is through arts. In this particular study, the art of cinema was chosen, which with its multimodal character, the emergence of multiple aspects of the past and being within the culture of young people, contributes to the teaching of history and even the controversial and traumatic past. For a positive learning effect, however, it is necessary to complement historical literacy with visual literacy in order to understand and decode the language of cinema. It is in this context that the proposed filmography is advocated. Finally, a teaching script on the horror of the occupation famine in Greece is presented, in which an attempt is made to approach the traumatic event with calmness, without overemphasizing the violence and horror, using fiction, documentary, propaganda films and news reels.