Η τεχνική της mise en abyme ως μηχανισμός στην κινηματογραφική κωμωδία: ιστορίες μέσα σε ιστορίες μέσα σε ιστορίες στον Terry Gilliam, τους Monty Python και την «Κόλαση» του Δάντη

Abstract

Περίληψη:

Δεδομένης της έλλειψης μελετών στη βιβλιογραφία (πόσω δε μάλλον στα ελληνικά) για την αφηγηματική τεχνική της mise en abyme που να τη συνδέουν με την κινηματογραφική κωμωδία, η παρούσα διπλωματική εργασία διερευνά τους τρόπους με τους οποιους “ιστορίες μέσα σε ιστορίες” μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως μηχανισμός παραγωγής κωμικού αποτελέσματος. Η εργασία αποτελείται από δύο μέρη, ένα ερευνητικό και ένα δημιουργικό, που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Το πρώτο μέρος εξετάζει ορολογίες και έννοιες που σχετίζονται με τη mise en abyme, όπως, μεταξύ άλλων, ο εγκιβωτισμένος καθρέφτης, η πλοκή της αβύσσου, το καθρέφτισμα (mirroring), το Droste effect, η παρωδιακή μίμηση, η κυκλικότητα, η αναδρομική επανάληψη και η παλινδρόμηση, ενώ παράλληλα τη συσχετίζει με άλλες τεχνικές μεταμυθοπλασίας όπως η διακειμενικότητα, η μετάληψη, η αυτο-αναφορικότητα και η μετα-αναφορικότητα. Εξετάζονται, επίσης, πολλά οπτικά παραδείγματα από έργα τέχνης και ταινίες ώστε να παρουσιαστούν επιμέρους στοιχεία και χαρακτηριστικά της mise en abyme, ενώ χρησιμοποιούνται και διαγράμματα που αναλύουν τη μεθοδολογία που ακολουθήθηκε κατά τη συγγραφή του δημιουργικού μέρους της εργασίας. Το ερευνητικό μέρος περιλαμβάνει, επίσης, λεπτομερή μελέτη δύο περιπτώσεων ταινιών που ανήκουν στο είδος της κωμωδίας (και συγκεκριμένα στο υβριδικό είδος fantasy adventure comedy): πρόκειται για το “Monty Python and the Holy Grail”, και το “The Adventures of Baron Munchausen” του Terry Gilliam. Και οι δύο ταινίες χρησιμοποιούν παρωδιακού χαρακτήρα εγκιβωτισμένες αφηγήσεις για να μιλήσουν για τη δύναμη της αφήγησης ιστοριών και για τη σύγκρουση μεταξύ μυθοπλασίας και πραγματικότητας. Κεντρικό ρόλο στην εργασία παίζει η “Θεία Κωμωδία” του Δάντη, και συγκεκριμένα το άσμα Ε’ της “Κόλασης”, το οποίο περιέχει μια ιδιαίτερη περίπτωση mise en abyme που ενεργοποιεί μια διαδικασία παρωδιακής μίμησης. Ο μηχανισμός της αβύσσου στο συγκεκριμένο άσμα αναλύεται εις βάθος και λειτουργει ως βάση της μελέτης του ερευνητικού μέρους –την ίδια στιγμή, η εγκιβωτισμένη ιστορία που αφηγείται το άσμα αποτελεί πηγή έμπνευσης για το σενάριο που παρουσιάζεται στο δημιουργικό μέρος. Πρόκειται για ένα μεγάλου μήκους σενάριο ταινίας animation για ενήλικες, μια μαύρη κωμωδία φαντασίας με τίτλο “Ο Θάνατος του Πάολο και της Φραντσέσκα, φιλήδονων”, που έχει ως θέμα μια απρόσμενη μέθοδο ταξιδιού στον χρόνο. Στόχος στο δημιουργικό μέρος ήταν η συγγραφή ενός σεναρίου που να ανήκει στον χώρο της κωμωδίας, ενώ ταυτόχρονα, αντλώντας από τα ευρήματα της θεωρητικής μελέτης, να δομείται με επιμέρους ιστορίες μέσα σε ιστορίες, συνδέοντας έτσι στην πράξη τον μηχανισμό της mise en abyme με το κωμικό αποτέλεσμα. Τα συμπεράσματα της θεωρητικής μελέτης, της ανάλυσης του κειμένου-πηγή, και της μελέτης περιπτώσεων, αλλά και η πρακτική εφαρμογή τους στο πλαίσιο του δημιουργικού μέρους, επιβεβαιώνουν την υπόθεση εργασίας ότι η mise en abyme λειτουργεί σαν μηχανισμός στην κινηματογραφική κωμωδία. Αυτό, μάλιστα, είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικό όταν υπάρχει συνδυαστική χρήση της με άλλες τεχνικές μεταμυθοπλασίας, ενώ συχνά βλέπουμε τον μηχανισμό αυτό να βρίσκει το ιδανικό του περιβάλλον όταν το κωμικό καλλιτεχνικό έργο που παράγεται έχει τη μορφή παρωδίας.

Abstract:

Given the scarcity of studies (especially in Greek) that examine the narrative technique of mise en abyme in relation to cinematic comedy, this thesis explores how "stories within stories" can be used as a mechanism for generating comedic effect. The thesis consists of two interacting sections: a research section and a creative section. The first part delves into terminologies and concepts related to mise en abyme, such as, among others, the “embedded mirror”, the “abyss structure”, mirroring, the Droste effect, parodic imitation, circularity, recursion and infinite regression. It also connects it to other metafictional techniques, such as intertextuality, metalepsis, self-reference and meta-reference. Additionally, various visual examples from artworks and films are examined to illustrate specific elements and characteristics of mise en abyme, while diagrams are also utilized to analyse the methodology undertaken during the creative writing process of the thesis. The research section also includes two detailed case studies of films within the comedy genre (specifically the hybrid genre of fantasy adventure comedy): “Monty Python and the Holy Grail” and Terry Gilliam's “The Adventures of Baron Munchausen”. Both films employ parodic embedded narratives to explore the power of storytelling and the conflict between fiction and reality. Dante's “Divine Comedy”, particularly Canto V of the “Inferno”, plays a central role in the thesis. This canto depicts a unique case of mise en abyme that sets in motion a process of parodic imitation. The abyss mechanism in this canto is thoroughly analyzed and forms the foundation of the research section. At the same time, the embedded story within the canto serves as the source of inspiration for the screenplay presented in the creative section. It is a screenplay for a feature-length adult animated film project –a black comedy fantasy titled “The Death of the lustful Paolo and Francesca”, which centers around an unconventional method of time travel. The goal for the creative section was to write a screenplay within the comedy genre, which, at the same time, drawing from the findings of the theoretical study, would be structured using nested stories within stories, thereby practically connecting the mechanism of mise en abyme to a comedic effect. The conclusions of the theoretical study, the analysis of the literary source-text and the two case studies, along with their practical application in the creative section, confirm the hypothesis that mise en abyme functions as a mechanism in cinematic comedy. This mechanism is particularly effective when combined with other metafictional techniques, while it often finds its ideal environment in comedic works that take the form of parody.