Το ελληνικό δημόσιο σχολείο ως μανθάνων οργανισμός και ο ρόλος του κριτικού στοχασμού των εκπαιδευτικών: Πραγματικότητα ή ουτοπία;

Abstract

Η έννοια του μανθάνοντος οργανισμού έχει προσελκύσει έντονα το ενδιαφέρον θεωρητικών και επαγγελματιών τα τελευταία χρόνια. Εντούτοις, επικρατεί ακόμη διανοητική σύγχυση σχετικά με τη φύση και τη σημασία του «μανθάνοντος οργανισμού». Επιπλέον, ορισμένοι έχουν εκφράσει αμφιβολίες για το αν η έννοια του μανθάνοντος οργανισμού έχει εφαρμογές στα σχολεία. Ο μετασχηματισμός των σχολείων σε οργανισμούς μάθησης είναι μια δυναμική διαδικασία, η οποία εμπλέκει ενεργά όλους τους εμπλεκόμενους και σχετίζεται με τη μαθησιακή ικανότητα τόσο των ατόμων- μελών όσο και του ίδιου του οργανισμού σε όλα τα επίπεδα (ατομικό, ομαδικό, οργανωσιακό, κοινωνικό). Στη βιβλιογραφία αναφέρονται τέσσερα στοιχεία- κλειδιά, τα οποία διευκολύνουν τον μετασχηματισμό των σχολείων σε μανθάνοντες οργανισμούς :ο διάλογος, η αποτελεσματική επικοινωνία, η συνεργασία και ο κριτικός αναστοχασμός. Ιδιαίτερα, ο κριτικός αναστοχασμός των εκπαιδευτικών, ως συστατικό στοιχείο της μετασχηματίζουσας μάθησης των ενηλίκων, φαίνεται να παίζει σημαντικό ρόλο στη διαδικασία μετασχηματισμού των σχολείων. Ο κριτικός αναστοχασμός αμφισβητεί όχι μόνο τις υπάρχουσες κοινές πρακτικές, αλλά και τις υποκείμενες παραδοχές τους και ωθεί τους εκπαιδευτικούς να επαναπροσδιορίσουν νόρμες και αξίες, οικοδομώντας νέους τρόπους σκέψης, υιοθετώντας νέες συμπεριφορές και προωθώντας τον μετασχηματισμό των σχολείων. Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι να εξετάσει αν τα ελληνικά δημόσια σχολεία Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης έχουν ενσωματώσει στη λειτουργία τους τα χαρακτηριστικά των μανθανόντων οργανισμών. Επίσης, διερευνά τον ρόλο του κριτικού αναστοχασμού των εκπαιδευτικών στον μετασχηματισμό των σχολείων σε οργανισμούς μάθησης. Η έρευνα υλοποιήθηκε σε δημοτικά σχολεία της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων. Αξιοποιήθηκε το ερευνητικό εργαλείο DLOQ, όπως αναπτύχθηκε από τις Yang, Watkins και Marsick (2004), (μετά από προσαρμογή) και εμπλουτίστηκε με ερωτήσεις ανοικτού τύπου. Τα ευρήματα της έρευνας δείχνουν ότι τα ελληνικά σχολεία έχουν ενσωματώσει στη λειτουργία τους τα χαρακτηριστικά των μανθανόντων οργανισμών σε ένα σχετικά σημαντικό βαθμό. Επίσης, τα αποτελέσματα δείχνουν ότι οι εκπαιδευτικοί έχουν συνειδητοποιήσει τον σημαίνοντα ρόλο του κριτικού αναστοχασμού, οι πρακτικές τους όμως είναι περισσότερο λειτουργικές και επικοινωνιακές, παρά κριτικά αανστοχαστικές. The concept of the learning organization has attracted considerable interest in recent years among both scholars and practitioners. Arguably, however, there is (still) conceptual confusion about the nature and the meaning of the “learning organization”. Moreover, some doubts have been expressed as to whether the concept of learning organization can be applied to schools. The schools’ transformation into learning organizations is a dynamic process, which actively involves all stakeholders. This transformation relates to the learning capacity of the individual members as well as the organization itself and it aims at learning at all levels of school organization (individual, team, organizational, social). According to the relevant literature there are four key elements that can enable schools’ transformation into learning organizations: substantive dialogue among school members (stakeholders); effective communication; collaboration and critical reflection. In particular, teachers' critical reflection, as component of transformative adult learning, seems to play a crucial role in the process of transforming schools into learning organizations. Critical reflection challenges not only dominant common practices but also their underlying assumptions, and urges educators to revise norms and values, building new ways of thinking, adopting new behaviors and promoting school transformation. The purpose of this study is to examine whether Greek public primary schools have incorporated in their function the characteristics of the learning organization. Moreover, it explores the role of teachers’ critical reflection on the transformation of schools into learning organizations. Research was conducted in primary schools in the Ionian Prefecture in Greece. The DLOQ instrument developed by Yang, Watkins and Marsick (2004), has been used (after adaptation) and it was further enriched with some open-ended questions. The findings of the study indicates that Greek primary schools have incorporated in their function the characteristics of the learning organization to a significant degree. Moreover, the results show that teachers realize the crucial role of reflection, but their practices are more instrumental and communicative than critically reflective.