Η κατασκευή της ηθικής τάξης πραγμάτων στον λόγο των διευθυντών: Εξηγώντας την εμπειρία της πολυπλοκότητας των αξιών και των θεσμικών ρυθμίσεων στη σχολική καθημερινότητα

Abstract

Ο σκοπός της παρούσας έρευνας είναι να πραγματευτεί την έννοια της ηθικής και να αναδείξει την ποικιλία στους τρόπους με τους οποίους κατασκευάζεται η ηθική τάξη στον λόγο των διευθυντών σχολικών μονάδων, καθώς αυτοί μιλούν για συγκρούσεις αξιών και ηθικά διλήμματα που αντιμετωπίζουν σε καθημερινή βάση κατά την άσκηση των καθηκόντων τους. Εκτεταμένα αποσπάσματα λόγου, που προέκυψαν από ημιδομημένες συνεντεύξεις δεκαπέντε διευθυντών και διευθυντριών σχολείων πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης από την ευρύτερη περιοχή της Πέλλας, εξετάστηκαν υπό το πρίσμα και με τα αναλυτικά και μεθοδολογικά εργαλεία της Κοινωνικής Ψυχολογίας του Λόγου και υποβλήθηκαν σε ρητορική ανάλυση, ώστε να παρουσιαστεί και να εξηγηθεί η πολυπλοκότητα των αξιών και των θεσμικών ρυθμίσεων στη σχολική καθημερινότητα. Μέσα από τις λογοδοτήσεις των διευθυντών και διευθυντριών της έρευνας αναδεικνύονται οι ποικίλες πηγές ηθικής έντασης που αντιμετωπίζουν, οι δικαιολογήσεις που κατασκευάζουν για τις πράξεις τους, τα κριτήρια με τα οποία έκαναν μια συγκεκριμένη επιλογή όταν βρέθηκαν απέναντι σε κάποιο ηθικό δίλημμα, τα προσωπικά εφόδια στα οποία στηρίζονται όταν πρόκειται να πάρουν μια δύσκολη, ηθικού περιεχομένου, απόφαση καθώς και οι τρόποι με τους οποίους απολογούνται, δηλαδή οι δικαιολογίες που επικαλούνται για άστοχους, κατά την άποψή τους, χειρισμούς σε δύσκολες διλημματικές καταστάσεις με ηθική χροιά. Μερικά από τα σημαντικά ευρήματα της έρευνας σχετικά με τα δομικά στοιχεία που συνθέτουν την κατασκευή της ηθικής τάξης στον λόγο των διευθυντών είναι η ποικιλία στους τρόπους με τους οποίους ανταποκρίνονται στις θεσμικές τους δεσμεύσεις, η προτεραιότητα που δίνουν στις αξίες του ανθρωπισμού, της δικαιοσύνης και του διαλόγου και η συμφωνία όλων ότι το καλό των πολλών και το καλό του μαθητή προηγούνται έναντι των άλλων κριτηρίων τους στη λήψη αποφάσεων. Το αίτημα για ηθική συγκρότηση και ακεραιότητα των σχολικών ηγετών προβάλλει στις μέρες μας επιτακτικό και επίκαιρο όσο ποτέ. Με δεδομένο τον σημαντικό ρόλο που διαδραματίζουν, πλέον, η ηθική και η ηθική λήψη αποφάσεων στα σχολεία, και σε συνδυασμό με την ολοένα και αυξανόμενη αξίωση της κοινωνίας για διαφάνεια και ηθική λογοδοσία, η έρευνα αυτή αποτελεί μια καλή ευκαιρία και αφορμή για όλους τους εκπαιδευτικούς και, κυρίως, τους διευθυντές των σχολείων, εν ενεργεία αλλά και επίδοξους, να προβληματιστούν και να αναστοχαστούν πάνω στην ηθική διάσταση της εργασίας τους. The aim of the current study is to explore the meaning of school leaders’ morality and to demonstrate the variety of ways moral order is constructed in school leaders’ discourse, while they discuss the conflicts of values and moral dilemmas they face daily fulfilling their leadership duties. This research presents the results of semistructured interviews. The sample was fifteen principals of primary and secondary schools located at the region of Pella in northern Greece. Their accounts were examined with tools of Discursive Social Psychology and subjected to rhetorical analysis in order to investigate and present the complexity of values and institutional regulations in schools. Through the leaders’ discourse, the different sources of moral tension they face are demonstrated. The justifications the school leaders construct for their actions and the criteria and personal skills they use in order to make decisions when moral dilemmas emerge are presented. Also, different excuses for dealing inadequately with difficult moral situations are mentioned. Regarding the structural elements which construct the moral order in leaders’ discourse, the findings of this research highlight the various ways in which school leaders cope with their role commitments and the prioritization of the values of humanism, justice and dialogue. There is also a consensus that the welfare of the many and students’ wellbeing outweigh other criteria used for ethical decision-making. The request for school leaders’ morality and integrity is currently imperative. Given the importance of morality and moral decision-making in schools and the increasing request of society for transparency and ethical accountability, this research provides a good opportunity for teachers and current and potential school leaders to question and reflect on the ethical dimension of their profession.