Λόγος και μέλος στην υμνογραφία της Μεγάλης Εβδομάδος: γλωσσικές και μουσικολογικές παρατηρήσεις

Abstract

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα διπλωματική εργασία εντάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο μελέτης του Βυζαντινού πολιτισμού και της απορρέουσας, εξ αυτού, εκκλησιαστικής Βυζαντινής μουσικής και υμνογραφίας. Δομικός άξονας και θεματικό επίκεντρο αυτής της επιστημονικής δοκιμής είναι το διπολικό συνεχές γλώσσας και μουσικής, το οποίο η εκκλησία έχει ήδη ενσωματώσει από την πρωτοχριστιανική εποχή στη λατρευτική της πρακτική, η συνέργεια, δηλαδή, λόγου και μέλους στην Υμνολογία. Η μελέτη εστιάζεται στην ανάλυση, ειδικότερα, των λειτουργικών κειμένων της Μεγάλης Εβδομάδος, λαμβάνοντας υπ´ όψιν ότι η υμνογραφία αυτών των ημερών «επενδύεται» από το εκκλησιαστικό μέλος με ανεπίληπτο και μοναδικό τρόπο, απότοκο της σπουδαιότητας, την οποία η Εκκλησία ανέκαθεν απέδιδε στη Μεγάλη Εβδομάδα. Το παρόν πόνημα παρουσιάζει την ανταπόκριση των μουσικών συνθέσεων τριών μεγάλων μελωδών (Πέτρου Πελοποννησίου, Γεωργίου Ραιδεστηνού και Κων/νου Πρίγγου) στα ποιητικά κείμενα και στο νόημά τους. Αναφορικά με την κειμενική της «οικονομία», η εργασία διαρθρώνεται σε τρία δομολειτουργικά ισοδύναμα κεφαλαιώδη μέρη, των οποίων προηγείται μία εισαγωγική προσέγγιση για τη γλώσσα, τη μουσική και την υμνογραφία, εν σχέσει με τη λατρεία της Εκκλησίας. Βασική στοχοθεσία της εργασίας είναι η ανάδειξη της αναπόσπαστης σχέσης της ελληνικής γλώσσας με την βυζαντινή εκκλησιαστική μουσική και, σε μια δεύτερη ανάγνωση, να καταδειχθεί η πνευματική «οδός», μέσω της οποίας τα ποιητικά – υμνογραφικά δημιουργήματα προσφέρονται στη λατρεία, επενδυμένα με το εκκλησιαστικό μέλος, που αποτελεί και το «άρμα» μετάδοσης και πρόσληψης των νοημάτων από τους πιστούς. Στο Α΄ μέρος εξετάζεται, αναλυτικότερα, η γλώσσα της υμνογραφίας της Εκκλησίας, όπως και η διαλογική σχέση με κείμενα της Αγίας Γραφής, αλλά και κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και, εν γένει, της αρχαιοελληνικής κοσμοθέασης. Στο Β΄ μέρος γίνεται μια παρουσίαση των μορφολογικών στοιχείων και των τεχνικών χαρακτηριστικών που διέπουν την εκκλησιαστική μουσική. Στο Γ΄ και τελευταίο μέρος της εργασίας πραγματοποιείται μια συνεξέταση των ρητορικών σχημάτων και της μουσικής τους «επένδυσης», με σκοπό να καταδειχθεί η συνέργεια λόγου και μέλους για την από κοινού ανάδειξη και μετάδοση του νοηματικού πλούτου των κειμένων. Η εργασία ολοκληρώνεται με τη διατύπωση των συμπερασμάτων .ABSTRACT.The present thesis focuses, in general terms, on the study of the Byzantine civilization and the Byzantine ecclesiastical music as well as the writing of religious hymns which spring from the former. This scientific research attempts to draw special attention upon the perpetuity in language and music as integral parts of the cultic experience – dating back to the proto – Christian age – as well as on the close association between speech and chant ‘melos’ in hymnology. The current study particularly aims at providing an analysis of the liturgical texts of the Great and Holy Week, taking into consideration the fact that the hymns of that time are impeccably and uniquely set to music as a result of the importance the clergy has always attributed to the Great and Holy Week. This essay also sheds light on the musical response of three great melodists - Peter the Peloponnesian, (or Peter the Lampadarios), George Redestinos and Constantinos Priggos – to poetic works and their deeper meanings. As for the textual structure of the study, this consists of three main and equal in terms of length and importance parts, preceded by an introduction to the language, music and hymnography as related to the worship and respect paid to church. The thesis basically points out the entire connection of the greek language with the Byzantine ecclesiastical music and on a second reading, manifests the way that these poems and religious hymns along with the chant ‘melos’ as means to worship, reflect to the spirit and the intellect of the faithful. The first part of the essay focuses on the language in which the religious hymns have been written as well as on its dialectic relation to the Holy Scripture and Ancient Greek literature thus revealing aspects of the Ancient Greek culture and way of thinking, in general. Then morphological aspects of the ecclesiastical music and some technical characteristics of the aforementioned are thoroughly presented. In the third part of the study, rhetorical forms of speech and their incidental music are co – examined with an aim to prove the integrity between speech and chant ‘melos’, and point out or even spread the meaningfulness of the texts. Finally, the study ends with some conclusive remarks.